گاهی در روند درمانهای ارتودنسی، تغییر فرم استخوان فک یا اصلاح ناهنجاریهای آن نیاز به ابزارهایی دارد که نقش پایه و نگهدارنده را ایفا کنند. پیچ و انواع پلاک های ارتوپدی فک دقیقا به همین منظور هستند. این پیچ و پلاکها قطعاتی ظریف که به تثبیت موقعیت استخوانها پس از جراحی یا درمان ارتودنسی کمک میکنند.
انتخاب نوع پلاک یا پیچ، بسته به وضعیت فک، سن بیمار و روش درمان کاملا متفاوت است. آشنایی با انواع پلاک های ارتوپدی فک و نحوه عملکرد هرکدام، به درک بهتر روند درمان و تصمیمگیری آگاهانهتر کمک میکند.
انواع پلاک های ارتوپدی فک
هنگامی که نیاز به تغییر ساختار و شکل فک (به جای حرکت دادن صرف دندانها) باشد، متخصصان ارتودنسی از جمله دکتر ایلناز حاج همتی، دکتر متخصص ارتودنسی کودکان در غرب تهران از پلاکهای ارتوپدی فک استفاده میکنند.
این دستگاهها اساساً به سه دسته اصلی تقسیم میشوند که هر کدام هدف مشخصی را دنبال میکنند. به عنوان مثال، اگر فک بالایی شما بیش از حد تنگ باشد، متخصص ممکن است از پلاک گسترش دهنده فک مانند RPE (پلاک رپید پالاتال اکسپندر) استفاده کند.
اگر فک پایین عقبتر از حد طبیعی باشد، پلاکهای فانکشنال مانند توئین بلاک به کار میروند تا رشد آن را تحریک کرده و به جلو هدایت کنند. ازطرفی در مواردی که فضای دندانی به دلیل از دست دادن زودهنگام دندان شیری کم شده باشد، از پلاکهای دارای پیچ و پلاکهای ارتوپدی فک برای بازپسگیری فضا استفاده میشود.
1. پلاک های عریض کننده فک (Expander Plates)
پلاکهای عریضکننده فک از رایجترین پلاکهای ارتوپدی فک هستند که برای گسترش عرض فک بالا یا پایین و رفع تنگی قوس دندانی بهکار میروند. این پلاکها معمولا در سنین رشد بیشترین اثر را دارند و با وارد کردن فشار تدریجی، استخوان فک را تحریک به بازسازی میکنند تا فضای کافی برای ردیف شدن دندانها ایجاد شود.
همچنین بخوانید: علت خارش لثه در ارتودنسی
ادامه به چند نمونه پرکاربرد از انواع پلاک های عریض کننده فک اشاره خواهیم کرد:
نوع پلاک | ویژگی و کاربرد اصلی |
| پلاک هایرکس (Hyrax Expander) | متشکل از یک پیچ مرکزی فلزی است که با چرخش منظم، فک بالا را بهتدریج باز میکند. اغلب در درمانهای فک بالا و برای بیماران در حال رشد استفاده میشود. |
| پلاک هاس (Haas Expander) | مشابه هایرکس است با این تفاوت که بین صفحات فلزی آن، بخش آکریلیکی وجود دارد که تماس بیشتری با سقف دهان دارد و فشار را یکنواختتر پخش میکند. |
| پلاک هایدلبرگ (Heidelberg Expander) | برای اصلاح قوس فک بالا در موارد خفیفتر استفاده میشود و معمولاً راحتی بیشتری نسبت به مدلهای فلزی دارد. |
| پلاک رپید پالاتال اکسپندر (RPE) | از مؤثرترین پلاکهای گسترشدهنده فک است که با مکانیسم چرخشی، در مدت زمان کوتاه باعث افزایش قابل توجه عرض فک بالا میشود. |
| پلاک کواد هلیکس (Quad Helix) | دارای چهار فنر مارپیچی است و به صورت ثابت روی دندانها نصب میشود. فشار ملایم و پیوستهای به فک وارد میکند و برای اصلاح کراسبایت بسیار مناسب است. |
| پلاک شوارتز (Schwarz Plate) | نوعی پلاک متحرک با پیچ تنظیم داخلی است که بیمار میتواند زیر نظر متخصص آن را فعال کند. معمولاً در کودکان کاربرد دارد. |
| پلاک جکسون (Jackson Expander) | ساختار سادهتری دارد و در درمانهای ملایمتر فک پایین بهکار میرود. تنظیم آسان و قابلیت کنترل توسط ارتودنتیست از مزیتهای آن است. |
2. پلاکهای اصلاح کننده کوچکی فک و عقب رفتگی (Functional or Orthopedic Plates)
این گروه از انواع پلاک های ارتوپدی فک زمانی به کار میروند که فک بالا یا پایین از نظر رشد دچار تأخیر یا ناهماهنگی باشد. هدف این پلاکها، هدایت رشد فک و عضلات به سمت موقعیت طبیعیتر است تا ارتباط دندانها و مفصل فکی بدرستی شکل بگیرد.
همچنین بخوانید: پیشگیری از آفت دهان در ارتودنسی
درمان با این نوع پلاکها معمولا در دوران رشد انجام میشود و تأثیر آن به همکاری بیمار در استفاده منظم از وسیله بستگی دارد.
نمونههای متداول از انواع پلاک های ارتوپدی فک در این دسته عبارتاند از:
نوع پلاک | ویژگی و کاربرد اصلی |
| پلاک بایونیتور (Bionator) | وسیلهای سبک و متحرک است که فک پایین را به صورت تدریجی به جلو هدایت میکند. برای اصلاح عقب رفتگی فک پایین در کودکان و نوجوانان بسیار مؤثر است. |
| پلاک فرانکل (Frankel Appliance – FR I, FR II, FR III) | طراحی این پلاک بر اساس تحریک عضلات صورت و بافت نرم انجام شده است. مدلهای مختلف آن برای اصلاح ناهنجاریهای فک بالا و پایین در انواع کلاسهای اسکلتی استفاده میشوند. |
| پلاک توئین بلاک (Twin Block) | از دو بخش جداگانه تشکیل شده که هنگام بسته شدن دهان، فک پایین را به موقعیت جلوتر هدایت میکنند. این پلاک بهدلیل راحتی و تأثیر بالا، در درمانهای رشد فک پایین کاربرد گستردهای دارد. |
| پلاک منرو (Monoblock) | یک تکه و تمام پوش است و عملکردی مشابه توئین بلاک دارد، با این تفاوت که استحکام بیشتری ایجاد میکند و برای بیماران کمسن مناسبتر است. |
| پلاک ساندیچ (Andresen-Häupl Appliance) | از اولین پلاکهای ارتوپدی فک محسوب میشود که با تنظیم وضعیت فک پایین نسبت به فک بالا، باعث رشد استخوانی کنترلشده میگردد. |
| پلاک هربست (Herbst Appliance) | وسیلهای ثابت با بازوهای فلزی متحرک است که حرکت فک پایین به سمت جلو را ممکن میسازد. معمولاً در بیماران بزرگتر و درمانهای ترکیبی استفاده میشود. |
| پلاک مارا (MARA Appliance) | مشابه مدل هربست است اما ساختار سادهتر و حجم کمتری دارد. به تثبیت موقعیت جدید فک پایین کمک میکند و هماهنگی بین دندانهای فکین را بهبود میبخشد. |
3. پلاکهای بازپسگیری فضا با پلاکهای پیچشونده (Space Regaining Plates with Screws)
دسته سوم از انواع پلاکهای ارتوپدی فک که بسیار حیاتی هستند، پلاکهای بازپسگیری فضا (Space Regainers) نام دارند. در برخی از بیماران، بویژه در سنین رشد، از دست رفتن زودهنگام دندان شیری یا رویش نامنظم دندان دائمی باعث بسته شدن فضای بین دندانها میشود. در چنین شرایطی، پلاک های ارتوپدی فک با پیچهای تنظیم پذیر بهعنوان وسیلهای دقیق برای بازگرداندن این فضا مورد استفاده قرار میگیرند.
پیشنهاد مطالعه: درمان آپنه خواب با ارتودنسی
این پلاکها با اعمال نیرو از طریق پیچ یا فنر، فاصلهی مناسب بین دندانها را ایجاد کرده و از بروز نامرتبیهای بعدی جلوگیری میکنند. در جدول زیر انواع متداول پلاک های گسترش دهنده فک و بازپسگیر فضا را معرفی میکنیم:
نوع پلاک | ویژگی و کاربرد اصلی |
| پلاک پیچدار بازپسگیر فضا (Screw-Type Space Regainer) | دارای یک پیچ مرکزی فعال است که با چرخش تدریجی، فاصله از دسترفته بین دندانها را باز میکند. معمولاً در فک بالا برای بازگرداندن فضای دندانهای شیری کاربرد دارد. |
| پلاک شوارتز با پیچ یکطرفه (Single Expansion Screw Plate) | طراحی مشابه پلاک شوارتز دارد اما با پیچ در یک سمت فک برای باز کردن فضای موضعی بهکار میرود. زمانی مناسب است که مشکل تنها در یک بخش از قوس دندانی وجود دارد. |
| پلاک پیچدار دوطرفه (Double Expansion Screw Plate) | دارای دو پیچ مستقل در طرفین است که امکان تنظیم جداگانه برای هر سمت فک را فراهم میکند. برای بیماران با تنگی دوطرفه یا ازدحام دندانی گسترده استفاده میشود. |
| پلاک بازپسگیر فضا با فنر یا بامپر (Spring or Bumper Space Regainer) | از نیروی فنر یا بامپرهای الاستیکی برای فشار ملایم و مداوم استفاده میکند. در مواردی که فضای کمی از بین رفته یا بیمار در سن پایینتر است، گزینهای کارآمد محسوب میشود. |
| پلاک فعال با پیچ قدامی یا خلفی (Anterior/Posterior Active Plate) | بسته به محل از دست رفتن فضا، پیچ در بخش جلو یا عقب فک تعبیه میشود تا دندانها را به سمت مورد نظر حرکت دهد. این مدلها نیاز به تنظیم دقیق توسط متخصص دارند. |
جمع بندی
تا اینجا با طیف گستردهای از انواع پیچ و پلاک های ارتوپدی فک آشنا شدیم؛ از انواع پلاک های عریض کننده فک گرفته تا پلاکهای فانکشنال و دستگاههای بازپسگیری فضا. هر یک از این وسایل ارتوپدی، نقش دقیق و حیاتی در درمان ناهنجاریهای اسکلتی فک دارند و نمیتوان آنها را صرفا به عنوان یک «سیم کشی ساده» در نظر گرفت.
نیت اصلی شما از جستجو، احتمالا درک این نکته بوده که بهترین و مناسبترین درمان برای وضعیت فک شما کدام است و قیمت پلاک های ارتوپدی فک چقدر خواهد بود. پاسخ این سؤالها به عوامل متعددی بستگی دارد:
- سن بیمار
- نوع ناهنجاری
- میزان همکاری
انتخاب نوع درمان یک تصمیم تخصصی است و بر اساس یک معاینه دقیق، عکسبرداری و بررسی رشد باقیمانده بیمار توسط دکتر ایلناز حاج همتی صورت میگیرد. تمرکز بر دستیابی به یک فک متقارن و یک رابطه بایت سالم است، نه صرفا زیبایی دندانها.
خوشحالیم که با مطالعه این مقاله همراه شما بودیم، اگر سؤالی درباره انواع پلاک های عریض کننده فک یا دستگاههای فانکشنال دارید، در بخش نظرات با ما درمیان بگذارید.
